Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби Тачат Оганесов таваллудининг 100 йиллигига бағишланади
Оганесов Тачат Амаякович 1922 йил 1 февралда Арманистоннинг Налбан қишлоғида туғилган. 1937 йилда онаси фарзандлари билан бутунлай Тошкент шаҳрига кўчиб келади. Тошкентда Тачат Оганесов арман мактабида ўқиб, кечки пайт рассомчилик мактабига ижодиёт уйига борарди. Рассомликка бўлган мухаббат болакайда эрта пайдо бўлади. У рассомлик студиясида Виктор Зеликов билан танишади. Кейинчалик улар И.Е.Репин номидаги Санкт-Петербург институтида бирга ўқишади.
1953 йилда “Пахта йиғувчи машинанинг кашфиётчилари” номли диплом ишини ҳимоя қилади. Сўнг Тошкентга қайтади. Унинг асарлари ҳар йили кўргазмаларда намойиш этила бошлайди. Тачат бутун ижодини иккинчи Ватанга айланган, унинг оиласини қабул қилган Ўзбекистонга бағишлайди.
Оганесов жуда кўп асарлар жумладан, портретлар, пейзажлар, сюжетли композициялар яратади. Бу унинг ижодининг юқори чўққиси ҳисобланади. Ижодининг биринчи йилларида Оганесов диплом мавзуси —“Пахтакорлар” композицияси устида ишлаб, уни янада мукамаллаштиришга ҳаракат қилади.
Унинг асарларида қобилиятли колорист, моҳир рангтасвир устаси, вазмин, совук тусларни хуш кўрган ижодкорни кўриш мумкин. Ўтган асрнинг 50-йилларида ишлаган портретларида Тачат Оганесов ҳикоявийлик элементларидан воз кечиб, қаҳрамоннинг индивидуаллигини очишда образли талқинга мурожжат қилган.
1956 йили ёзувчи С.Бородин портрети устида ишлаётганда, Оганесов барча нарсани четга суриб, мазкур портретни мукамалликка етказиш учун жуда кўплаб эскизлар, этюдлар, яратди. Тасирли нигох, инсон ичидаги кучли характерини кўрсата олган. «Бородин» портрети рассом ижодининг илк даврида яратилган энг аҳамиятли асарларидан биридир. С. Бородин портретининг композицион ечими классик пирамида шакли асосида қурилган. Бироқ, ички томондан мураккабдир. Бородин гўёки секинлик билан ўзини хаёлларидан узилиб, суҳбатдошига ўгирилади. Осойишта ритмларда салмоқли шакл пухта жойлаштирилган. Боши, юз тузилишининг катта ва хотиржам қилиб ишланишида ёзувчининг кучи ва иқтидори намоён бўлган. Мазкур портретда Оганесов ёзувчининг психологик холатини ва характерини кўрсата олган. Бу ички яхлитлик ранглар уйғунлигида, аниқ композицион жойлаштирувда, ҳаракатланувчан ва аниқ бўёқларда мужассамдир.
“Ёзувчи С.П. Бородин” портрети. 1957 йил. Мато, мойбўёқ. 85Х105 см (Ўзбекистон Давлат санъат музейи)
Портрет бошқа жанрларга қараганда, турли характер, касб ва миллатга, мансуб кишиларнинг маънавий дунёсини чуқуррок кўрсатади. Портретда миллий ўзига хослик икки томонлама акс этади: портрети чизилган кишининг этнографик жиҳатлари ҳамда муайян мактаб, услубга хос бадиий концепция.
1960 йилда яратилган «Ҳайкалтарош Макаров»нинг портрети Ўзбекистондан ташқарида ҳам жиддий қизиқишни уйғота олди.
“Хайкалтарош Макаров портрети” 1962 йил. Мато, мойбўёқ. 145Х95см (Ўзбекистон Давлат санъат мўзейи)
Асар ғоясини очиб беришда, асосий ролни композиция ва ранглар ўйнайди. Оганесов рангларни моҳирона танлай олиши эвазига, қаҳрамонининг ички руҳиятини, кайфиятини теран очиб берган. Портретда кўп ҳоллатларда битта ёки иккита ранг устунлик қилади. Рассомнинг палитраси чегараланганига қарамай, ҳар бир рангдан имкон қадар кўп туслар яратган. У асарда иккита композицион марказ яратиб, одамнинг жонли юзини ва ҳайкалнинг бошини, улар орасидаги бўшлиқни ишлашга мажбур этади. Натижада Макаровнинг қўли алоҳида тасвирийликни касб қилади. Портретда оқ ранг устунлик қилиб, жиддий тантанаворликни яратади. Ўнг бурчакдаги бир нечта лола гулларигина ёрқин ёниб, портретнинг монотон гаммаси билан уйғунлашиб кетади. Кўзи кўр бўлиб, ўнг қўлидан айрилган рангтасвирчи Макаров ҳайкалтарош сифатида ўз ишини давом эттиради.
Оганесов М.Макаров портрети устида ишлар экан, рассом қаршисида қайнок ижод билан банд, улуғворликнинг жонли тимсолига айланган шахс ўтирганини чуқур хис қилади. Портрет инсон ижодий қудратига тўқилган куй каби таъсирчан чиққан. Бу портретини яратаётганда Тачат Оганесов ўз олдига, уруш туфайли ярадорланган ҳайкалтарошни шундай тасвирламоқчи бўладики, у одамларларда меҳр-шафақат эмас, аксинча, ҳурмат, фахр туйғуларини уйғотиб, инсоннинг кучли иродасини ўзида акс эттириши керак эди. Рассом бу вазифани удаллай олди ҳам. Кўзи кўр бўлиб, кўлидан айрилганига қарамасдан юраги ижод билан ёниб турган ҳайкалтарош томошабинда ҳурмат, фахр ва ғурур туйғуларини уйғотиб, инсон жуда кучли ирода ва кучга эга бўлиши мумкинлигини кўрсатади. Портретда оқ ранг устунлик қилиб, ўнг бурчакда тасвирланган бир нечта лола гулларигина, асарнинг монотон гаммаси орасида ўзига хос ритм ҳосил қилади.
Тачат Оганесовнинг ижоди педагогик фаолият билан чамбарчас боғлик.
Ўз касбини сидқидилдан яхши кўрадиган, келажакда ўз ишининг моҳир устаси бўлишни орзу қиладиган талабаларга ёрдам беришни бурч, деб билган. Талабаларга нисбатан ҳар қанча талабчан бўлмасин, ҳеч қачон уларга каттик гапирмас, жеркимас, худа-беҳудага койимас эди. Аксинча, талабаларнинг кўнглини кўтаришга, далда беришга ҳаракат киларди. “Энг муҳими, рассом руҳий тушкунликка тушмаслиги керак”, деб тез-тез такрорлаб турадиган гаплари шогирдлари учун шиорга айланиб колганди.
Тачат Оганесов Тошкентдаги рассомлик институтида 29 йил дарс берган. 8 йил ўтгач у доцент ва яна 4 йил ўтгандан сўнг кафедра мудирига айланди. 57 ёшда Тачат Оганесов профессор унвонини олди. 1962 йилда ёш пайтларида келганида институтда кучли устозлар жамоаси шаклланган эди. Шу жумладан, Санкт-Петербургдаги И.Е. Репин номидаги рангтасвир, ҳайкалтарошлик ва меъморчилик институтида у билан бирга ўқиган Раҳим Аҳмедов, Маннон Саидов ва Неъмат Кўзибоевлар ҳам бўлишган.
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби Тачат Оганесов Ўзбекистон тасвирий санъатида портрет жанрини янги босқичга олиб чиқиш билан бирга, 1954 йилдан эътиборан Тошкент театр ва рассомлик институтида (ҳозирги Камолиддин Беҳзод номидаги Миллий рассомлик ва дизайн институти) ёш рассомларга қаламтасвир ва рангтасвир асосларидан таълим берди. Унинг шогирдлари қаторига Абдуллаев С.Ф, Акудин В. Г, Мусабаев М.Н, Муҳамедов С. Ж, Пак Н. С, Лимаков И.Н, Эзенбаев Д, Ю. Зорькин, И. Бахромов, М. Тухтаев, Ф. Эсенгалиев ва бошқа кўплаб Ўзбекистон санъатининг ривож топишига салмоқли ҳисса қўшган рассомлар киради.
Жорий йилда Ўзбекистон Бадиий академияси галереясида рассом таваллудининг 100 йиллигига бағишланган кўргазма ўтказилиши режалаштирилган…
Манушак Арушанова, санъатшунос
