27-fevral kuni Kamoliddin Behzod nomidagi Sharq miniatyura san’ati muzeyida “Barhayot siymolar: Navoiy, Bobur, Behzod” ko‘rgazmasi o‘z ishini boshladi. Ushbu ko‘rgazmada muzey hamda O‘zbekiston Badiiy akademiyasi Badiiy ko‘rgazmalar direksiyasi fondlaridan olingan tasviriy va miniatyura san’ati asarlari namoyish etilmoqda.

Shunday insonlar borki, asrlar o‘tib shaharlar va sivilizatsiyalar yo‘qo‘lib ketganida ham, ularning xotirasi odamlar qalbida abadiy yashaydi. Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Kamoliddin Behzod – bir-biriga chambarchas bog‘liq Sharq xalqlari madaniyati va san’atida o‘chmas iz qoldirgan uch buyuk daho.

Hazrat Mir Alisher Navoiy 60 yillik umri davomida boshqalar bajara olmaydigan darajada ko‘p ishlarni amalga oshirishga ulgurdi. Temuriylar davrining atoqli namoyondasi, shoir va ma’rifatparvar, zamonaviy o‘zbek adabiy tilining asoschisi, gumanist, musiqachi, faylasuf, fan va san’at homiysi, davlat arbobi 30 ga yaqin yirik asarlar - she’riy devonlar, dostonlar, falsafiy va ilmiy risolalar, 3000 dan ortiq g‘azallar yaratgan. Navoiy Hirotni obodonlashtirishga ko‘p e’tibor qaratib, katta mablag‘ sarflagan. Uning tashabbusi bilan shaharda keng ko‘lamli qurilish ishlari amalga oshirilgan: 20 ta masjid, bir nechta maqbara bunyod etilgan, so‘fiylar istiqomat qiladigan 10 ta xonaqoh qurilgan, 16 ta ko‘prik, 20 ta hovuz va bir nechta to‘g‘on barpo etilgan. Vazir binolarni ta’mirlashga ham katta e’tibor qaratgan: uning mablag‘iga XIII asrda Hirotda qayta tiklangan Jome’ masjidi hozirgacha saqlanib kelmoqda.

Buyuk Alisher Navoiy shaxsiyatining bunday ko‘p qirraliligi grafika va rangtasvir ustasi Aleksandr Vizelni “Alisher Navoiy hayoti” (1967) nomli dastgohli linogravyurasini yaratishga ilhomlantirgan edi. O‘zbekiston grafiklarining katta avlodi vakili, O‘zbekiston xalq rassomi Qutlug‘ Basharov B.Boyqobilovning “Shukuhli karvon” asariga ishlangan illyustratsiyalarida (1983) o‘zbek shoiri obraziga bo‘lgan chuqur ehtiromini namoyon etgan. Linogravyuralar qora fonda ingichka och chiziqlar yordamida bajarilgan. O‘zbekiston xalq rassomi Ilhom Jabborovning bronzadan ishlangan kompozitsiyasida ham Alisher Navoiy siymosi aks ettirilgan. Juft portretli haykalida Navoiy “Xamsa” janrining asoschisi, Ozarbayjon shoiri Nizomiy Ganjaviy bilan yonma-yon tasvirlangan.

Inson va uning ichki dunyosini, muhabbat va do‘stlik, adolat va ezgulik, ruhiy birdamlik, ijtimoiy muammolar va tengsizlik mavzularini kuylagan insonparvar shoirning ijodi O‘zbekiston rassomlari va haykaltaroshlarini ilhomlantirib, hayratga solib kelmoqda. O‘zbekiston xalq rassomi Bahodir Jalolovning miniatyura uslubida qalamda ishlangan syurrealistik grafik asarlari Navoiyning “Layli va Majnun”, “Saddi Iskandariy”, “Hayrat ul-abror” asarlari syujetlariga bag‘ishlangan.

Miniatyura san’atiga xos bo‘lgan kompozitsiyaning yassi yechimi Anvar Mamajonov grafikasida qo‘llanilgan. Uning “A.Navoiy antologiyasi”ga bag‘ishlangan ofortlari o‘zining sinchkovligi va puxta ishlanganligi bilan tomoshabinni hayratga soladi. Qog‘oz varag‘ining kichik yuzasida ko‘plab qahramonlar – jangchilar, hunarmandlar, zodagonlar va boshqa figuralar joylashtirilgan bo‘lib, ularning har biri individual xarakterga ega.

Yosh miniatyurachi rassom Saida Jalilova Alisher Navoiyning “Lison ut-tayr” allegorik asariga butun bir turkum ishlarini bag‘ishladi. Unda shoir Semurg‘ni izlab sayohat qilgan qushlar obrazlari orqali hayot mazmuni, o‘zini anglash, ma’naviy yuksalish, izlanishlarini ochib beradi. Kompozitsiyalarda mohirona qo‘llanilgan yorqin bo‘yoqlar va oltinning uyg‘unligi miniatyuralarga dekorativlik effektini berib, tomoshabinni ertak bog‘ida sayr qilishga chorlaydi.

XV asrda Sharq osmonida Zahiriddin Muhammad Bobur nomi yorqin yulduz bo‘lib porladi. Sharq she’riyati kuychisi Bobur Navoiy davrida tug‘ilgan. Navoiy bilan uchrashmagan bo‘lsada, lekin yoshligidan uning shaxsiga va ijodiga katta mehr-muhabbat bilan tarbiya topgan, uni o‘ziga ustoz deb bilgan. Ikki shoir yozishmalar olib borganligi haqida ma’lumotlar mavjud.

“Alisherbek naziri yo‘q kishi edi….turkiy tilda hech kim Navoiydek ko‘p va xo‘p she’r aytmagan hamda nazm gavharlarini sochmagan edi…O‘g‘ul va qiz va ahlu ayol yo‘q, olamni tavre fard va joriyda o‘tardi”, - deb yozadi Bobur o‘zining “Boburnoma” asarida.

Atoqli shoir, ilm-fan va san’atning ulkan qadrlovchisi va homiysi, geograf va etnograf, tarixchi va davlat arbobi, sarkarda hayoti va ijodi O‘zbekiston rassomlarini ham betakror badiiy asarlar yaratishga ilhomlantirmoqda. Bobur o‘zining 47-yillik qisqa umri davomida boy adabiy va ilmiy meros qoldirdi. Uning qalamiga jahon miqyosida shuhrat qozongan mashhur “Boburnoma”, go‘zal lirik asarlar, musiqa, qofiya, harbiy san’atga oid sermazmun risolalar mansub.

Mamlakatimizda lokli miniatyura san’atini qayta tiklashda katta hissasini qo‘shgan O‘zbekiston xalq ustasi Niyozali Xolmatovning “Kamoliddin Behzod” rangtasvir asarida Vatan sog‘inchida yashagan shoh va shoirning hayoti va ijodi o‘z aksini topgan. Rassom mahalliy miniatyura maktablarining qat’iy kanonik tizimiga amal qilishdan voz kechib, o‘z asarlarining texnologik jarayoniga ham, obrazli yechimiga ham o‘ziga xoslik kiritdi.

Navoiy hukmronligi davrida Hirotda taniqli shoirlar, tarixchilar, xattotlar, musiqachilar, me’morlar, rassomlardan iborat ijodiy davralar tashkil etilib, ularga Navoiy homiylik qilar va moddiy yordam ko‘rsatar edi. Ular orasida Husayn Boyqaro saroyida kitobdorlik vazifasiga mas’ul bo‘lgan taniqli musavvir Kamoliddin Behzod ham bor edi. Ko‘rgazmada Rossiya milliy kutubxonasida (Sankt-Peterburg) saqlanayotgan Behzod miniatyuralarining nusxalari o‘rin olgan. Xayriddin Muhiddinov tomonidan sinchkovlik bilan ishlangan nusxalarda shoh va ko‘p sonli saroy a’yonlari, shuningdek, yovvoyi hayvonlar ishtirokidagi shohona ov sahnasi batafsil tasvirlangan.

Butun Sharq miniatyura san’atiga o‘z ta’sirini o‘tkazgan, “Moniyni hijolatda qoldirgan” buyuk musavvirning obrazi To‘lagan Tojixo‘jayevning “Behzod” nomli oq marmardan o‘yib ishlangan nafis kompozitsiyasida muhrlangan.

Shuningdek, ko‘rgazmada Yu.Strelnikov, A.Siglinsev, L.Ryabtsev, M.Kagarov, E.Axunov, V.Apuxtin, B.Xadjimetovning grafik asarlari, A.Boymatovning haykaltaroshlik kompozitsiyasi namoyish etilmoqda.

“Barhayot siymolar: Navoiy, Bobur, Behzod” ko‘rgazmasining ochilishi doirasida rassomlar A.Mamajonov hamda X.Muhiddinov tomonidan grafika va miniatyura san’ati bo‘yicha mahorat darslari o‘tkazilishi rejalashtirilgan. Mazkur ko‘rgazma bu ikki san’at turi bir-biriga juda o‘xshashligini yaqqol isbotlaydi, nimagaki ikkalasi ham kitobat san’atining ajralmas qismi bo‘lib, illyustratsiya sifatida xizmat qiladi.

Navoiy, Bobur va Behzodning ijodiy merosi shu qadar ulkan va serqirraki, u yana yuz yillar davomida tadqiqotchilar va ijodkorlarni ruhlantira oladi. Shu ma’noda, Kamoliddin Behzod nomidagi Sharq miniatyura san’ati muzeyi buyuk ajdodlarimizning boy merosini asrab-avaylash, targ‘ib etish va davom ettirishga o‘z hissasini qo‘shib kelmoqda.